هم صحبتی با مردم تاجیکستان یادآور لهجه مولانا و نوای چنگ رودکی

بالاگریوه- تابستان 1387 است ، برای شرکت در اجلاس همکاریهای بین المللی موسوم به شانگهاي وسایربرنامه های پیش بینی شده به عنوان عضوی ازهیئت رسمی کشورمان به دوشنبه پايتخت تاجيكستان آمده ام.

فرصتي پيش آمد تا قدري روي لهجه شيرين مردم و مقاماتی که هم نشین شان شدم، تمركز كنم. آقای امامعلي رحمان كه تا چند سال پيش «رحمان اُف »گفته مي شد رئيس جمهور تاجيكستان، به اصل خود بازگشته و آن طور كه من ديدم و شنيده ام، علاقه زیادی به تقويت و ترويج زبان و فرهنگ فارسي دارد و حذف پسوند «اف» از نام فاميلش هم می تواند به اين دلیل باشد.

او از چند سال پيش در مجامع رسمي به زبان فارسي سخن مي گويد و ديگر مقامات هم به همين موظف شده اند، يعني رسماً مي گويند زبان مادري و رسمي ما فارسي است. عزم ملی و احتمالاً تکلیف قانونی شان هم باید همین باشد .

آقای رئیس جمهور در اجلاس مجمع عمومي سازمان ملل در نیویورک هم سخنراني اش را به زبان فارسي ايراد كرد و به گمانم روسها از اين رويكرد او چندان راضي نباشند.

فارسي به لهجه تاجيكي شيرين و شنيدني است.  براي نمونه برخی كلمات و جمله هايي را كه در حين مذاكرات رسمي و يا غير رسمي شنيدم يادداشت كردم ، برخي زيبا ، بعضي متفاوت وبسیاری هم قابل توجه اند.اين توضيح را هم بدهم كه در  فارسی تاجيكي علاوه بر لغات روسي، واژگان عربي، سغدي و تركي نيز فراوان وجود دارد .

تاجيكها سرعت دادن را «تيزاندن» مي گويند مثلا مي خواهند بگويند كار به سرعت پيش مي رود مي گويند «كار تيز مي رود» و درتعارفات به جاي مثلاً يك دنياممنون که مابکار می بریم،مي گويند: «يَك جهان قناعتمنديم» ، دربین اعضای کابینه وزير راه و ترابري را «وزير نَقليات» و مثلاً حمل و نقل دريايي را «نقليات بَحري» مي گويند، لابد حمل و نقل زمینی را هم باید نقلیات برّی بگویند.

ما سالي را كه در آن هستيم سال جاري مي گوئيم و آنها «سال رَوان» می گویند که به نظرم تعبیرزیباتری است. ذوب آهن را «مِتال گُدازي»،باربري را «باركَشاني»، برق قدرت را «برق پر اقتدار»و « طَلَبات» را به جاي نيازها و مایحتاج بكار مي برند.

«ترقيّات» را به جاي واژه Development كه ما  توسعه  ترجمه كرده ايم برگزيده اند.

«نااستوار» را ناپايدارو «پس رَوي» راكاهش ،مثلاًمی گویندپس روی آب دریاو «عميق رَوي» رادرمعني گسترش و پيشرفت بكارمي برند، براين اساس وقتي مي گويند«عميق روی ترقيات» يعني پيشرفتِ توسعه.افزايش را هم «بالارَوي» و امور مالي را «امور مالَوي» مي گويند.كشورهاي در حال توسعه را «ممالك ترقي يابنده» و كشورهاي توسعه يافته را «ممالك ترقي كرده» مي نامندکه باز به نظرم  از درحال توسعه وتوسعه یافته که دربین ما رواج دارد مفهوم تراست. درگویش تاجیکی «چنين مي حسابند» يعني چنين مي پندارند و «پروگرام ميان مهلت» را به جاي برنامه هاي ميان مدت مي شنيدم.

در خطاب به حاضران به جاي خانمها و آقايان مي گويند: «خانمها و جنابان» و وقتي مي خواهند بگويند پشت سر فلان كس برو یا از فلانی پیروی کن، مي گويند «از قفاي فلاني برو»و...از این دست واژه ها و عبارات.

در هر حال در دوشنبه که پايتخت تاجيكستان است تا دلت بخواهد مظاهر فارسي و ايراني اعم از نامها، اعلام، موسيقي، شعر، مجسمه ها و فرهنگ و آداب رسوم وعادات مشترک و نزدیک به هم ديده مي شود که فضایی صمیمی و آشنا را برای فارسی زبان ها ایجاد می کند.

یادآوری کنم که ابوالقاسم لاهوتی شاعر ایرانی درحدود دهه1940.م و درسالهایی که تاجیکستان در زمره اتحاد جماهیر شوروی بود وزیر فرهنگ آنجا بوده وسرود ملی تاجیکستان را نیز او سروده است.

اینک اما،درکشوری  که بیش از هفتاد سال گرفتارسلطهٔ خفه كنندهٔ مارکسیست هابوده ،آدم احساس غربت نمي كند،صدای اذان از گلدسته مساجدطنین انداز است، فرهنگ دیرپای نوروزو چله نشینی برقرار و نواي موسيقي ايراني در تاكسي ها و مغازه ها  واماکن عمومی به فراوانی شنيده مي شود و تصاوير چهره هاي هنري و علمي ايراني هم بر در و ديوار کمابیش پیداست.

اما واقعیت تلخ زبان فارسی در تاجیکستان ، رسم الخطّ آن است که علیرغم زبان و علاقه مردم به فارسی هنوز از الفبای روسی استفاده می کنند . واین بر خلاف لهجه شیرین آنهاست که وقتی صحبت می کنند انسان بی اختیار یاد لهجه مولانا و طنین چنگ رودکی می افتد...